Zez objawia się nierównoległym ustawieniem oczu względem siebie. Może występować zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Powoduje zaburzenia widzenia w jednym, lub obu oczach. Jakie są rodzaje zeza i co go powoduje? Czy można go leczyć? Odpowiadamy w poniższym artykule!
Czym jest zez?
Zez, inaczej zwany strabizmem, to zaburzenie równoczesnego ukierunkowania oczu na jeden punkt. W przypadku zeza, jedno oko patrzy prosto na obiekt, podczas gdy drugie odchyla się w innym kierunku. To zaburzenie dotyczy mięśni okołogałkowych, które kontrolują ruchy gałek ocznych.
Zez może występować u dzieci i dorosłych. U dzieci, jeśli nie zostanie wykryty i leczony odpowiednio wcześnie, może prowadzić do ambliopii (tzw. leniwe oko), co oznacza, że mózg zaczyna ignorować obrazy z oka zezującego, prowadząc do utraty ostrości wzroku w tym oku. Osoby z tą wadą mogą mieć problem z prowadzeniem pojazdów, uprawianiem niektórych sportów i obsługą maszyn znajdujących się w ruchu.
Rodzaje zeza:
Rodzaje zeza można podzielić na podstawie kilku kryteriów, takich jak kierunek odchylenia, czas występowania, czy przyczyna. Przedstawimy najczęstsze rodzaje zeza.
Zez rozbieżny (eksotropia)
W przypadku zeza rozbieżnego, zwanego inaczej eksotropią, oko odchyla się na zewnątrz, w kierunku uszu. Eksotropia ma swoje podtypy, takie jak: eksotropia przerywana, eksotropia zakrywkowa czy eksotropia zbieżności.
Zez zbieżny (esotropia)
W przypadku zeza zbieżnego, zwanego inaczej esotropią, oko odchyla się w kierunku nosa. Wyróżnia się kilka podtypów esotropii, takich jak: esotropia wrodzona, esotropia przyczynowa czy esotropia zakrywkowa.
Zez pionowy
Zez pionowy powoduje, że oko odchyla się w górę lub w dół. W zależności od kierunku, nazwy zeza pionowego się różnią – w przypadku oka odchylonego w górę mówimy o hypertropii, a w przypadku oka odchylonego w dół, o hypotropii. Zez pionowy może wystąpić jako zaburzenie samodzielne lub w połączeniu z innymi rodzajami zeza.
Pozostałe rodzaje zeza:
Inne klasyfikacje zeza obejmują:
- Zez przyczynowy (sekundarny) – występuje jako wynik innych chorób, takich jak choroby neurologiczne, zespoły genetyczne, urazy głowy czy choroby oczu.
- Zez wrodzony (infantylny) – zez występujący od urodzenia lub we wczesnym dzieciństwie. Często jest dziedziczny i może prowadzić do problemów ze wzrokiem, takich jak ambliopia (leniwe oko), jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie zdiagnozowany i leczony.
- Zez przerywany – występuje okresowo, a nie stale. Może wystąpić w trudnych sytuacjach, gdy osoba jest zmęczona lub pod wpływem stresu.
- Zez ukryty (latentny) – nie występuje podczas normalnych warunków, ale może się ujawnić w sytuacjach, gdy jedno oko jest zakryte.
Przyczyny powstania zeza:
Przyczyny występowania zeza są zróżnicowane i mogą obejmować zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Oto niektóre z najczęstszych przyczyn:
- Dziedziczność: Zez może być dziedziczony, a dzieci, których rodzice lub rodzeństwo mają zeza, są bardziej narażone na wystąpienie tego schorzenia.
- Zaburzenia mięśni oczu: Zez może wynikać z niewłaściwego funkcjonowania mięśni kontrolujących ruchy gałek ocznych. Niektóre osoby mają słabsze mięśnie oczu, co utrudnia utrzymanie prawidłowego ustawienia oczu.
- Problemy neurologiczne: Zez może być spowodowany przez zaburzenia układu nerwowego, które wpływają na kontrolę mięśni oczu. Mogą to być choroby takie jak mózgowe porażenie dziecięce, zespół Downa czy wcześniactwo.
- Wady refrakcyjne: Osoby z niekorygowanymi wadami refrakcyjnymi, takimi jak dalekowzroczność, krótkowzroczność czy astygmatyzm, mogą być narażone na zeza, ponieważ ich oczy muszą się wysilać, aby utrzymać ostre widzenie.
- Choroby oczu: Zez może wystąpić jako wynik innych chorób oczu, takich jak zaćma, retinopatia czy guzy oka.
- Urazy głowy: Zez może wystąpić po urazie głowy, który uszkodził nerwy kontrolujące mięśnie oczu.
- Wrodzone wady: W niektórych przypadkach, dzieci rodzą się z zeza z powodu wad rozwojowych.
- Schorzenia ogólnoustrojowe: Zez może wystąpić w wyniku innych schorzeń ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca, które wpływają na nerwy i mięśnie oka.
Zez rozbieżny u dzieci
Do 3. miesiąca życia zez rozbieżny u dzieci występuje fizjologicznie i jest związany z niedostatecznym wykształceniem się narządu wzroku i mięśni. U starszych dzieci najczęściej powstaje w wyniku wady wzroku, zwłaszcza gdy w jednym oku występuje zdecydowanie większe niedowidzenie.
W przypadku małych dzieci, zwłaszcza niemowląt, może występować tzw. fałszywy zez, który jest wynikiem szerokiego kształtu nosa i szerokiego rozstawienia oczu. W miarę jak dziecko rośnie, ten fałszywy zez może się zmniejszać i całkowicie zanikać.
Warto pamiętać, że noworodki i młodsze niemowlęta (do około 3-4 miesiąca życia) mogą mieć chwilowe trudności z utrzymaniem równoczesnej fiksacji obu oczu, co może prowadzić do chwilowego zeza. To zjawisko jest całkiem normalne i zwykle ustępuje samoistnie, gdy dziecko rośnie i się rozwija.
Jeśli zez u niemowlęcia utrzymuje się dłużej niż do 6. miesiąca życia lub staje się coraz bardziej widoczny, warto zgłosić się do specjalisty okulisty lub optometrysty. Wczesna diagnoza i leczenie zeza u dzieci zwiększa szanse na skuteczną terapię i zapobiega długotrwałym problemom ze wzrokiem, takim jak amblyopia (leniwe oko) czy problemy z widzeniem przestrzennym.
Wykrywanie zeza
Aby wykryć zeza, należy udać się do okulisty lub optometrysty, który poza podstawowym badaniem okulistycznym, wykona wiele dodatkowych, m. in.: badanie dna oka, ostrości wzroku, czy cover test. Sprawdzony zostanie też kąt zeza w stopniach oraz jakość widzenia obuocznego i przestrzennego.
Jeśli chcesz skonsultować się z doświadczonymi specjalistami w Radomiu, zachęcamy do zapoznania się z naszą ofertą badań wzroku.
Objawy zeza
Podstawowy objaw zeza to nierównoległe ustawienie gałek ocznych. Oko może odchylać się w dół, ku górze, skośnie, lub na boki. W przypadku zeza okresowego mogą występować bóle głowy i trudności ze skupieniem wzroku podczas czytania. U dorosłych pacjentów nagłe pojawienie się zeza może powodować też podwójne widzenie. U niektórych pacjentów zez rozbieżny może powodować przymykanie i mrużenie oczu.
Leczenie zeza
Zez można skorygować za pomocą różnych metod, w zależności od przyczyn, rodzaju zeza i wieku pacjenta. Im wcześniej zacznie się leczenie, tym większa szansa na pomyślną korekcję. Poniżej przedstawiamy niektóre z metod korekcji zeza:
- Okulary korekcyjne: W przypadku zeza spowodowanego wadami refrakcyjnymi (krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm), okulary korekcyjne mogą pomóc w przywróceniu prawidłowego ustawienia oczu.
- Terapia wzrokowa (ćwiczenia): Ćwiczenia wzrokowe są często stosowane u dzieci i dorosłych z zezem ukrytym, zezem naprzemiennym lub w przypadkach, gdy zez występuje tylko sporadycznie. Terapia wzrokowa może obejmować różne ćwiczenia, mające na celu poprawę kontroli mięśni oczu, koordynacji gałek ocznych oraz wzmacnianie słabszego oka.
- Leczenie farmakologiczne: W niektórych przypadkach stosuje się leki, takie jak atropina lub inne leki rozszerzające źrenicę, które wpływają na akomodację oka i mogą pomóc w korekcji zeza.
- Płaski przekątny (pryzmat): W niektórych przypadkach zez może być skorygowany przez zastosowanie pryzmatu w okularach, który zmienia kierunek promieni świetlnych i pomaga w prawidłowym ustawieniu gałek ocznych.
Operacja zeza
W przypadku zeza utrzymującego się, pomimo innych metod leczenia, można rozważyć operację, która polega na korekcji napięcia mięśni oka odpowiedzialnych za ustawienie gałek ocznych. Operacja może być wykonana zarówno u dzieci, jak i dorosłych, ale w przypadku dzieci zwykle oczekuje się, że inne metody leczenia zostaną wypróbowane najpierw.
Operacja zeza polega na korygowaniu niewłaściwego ustawienia gałek ocznych poprzez manipulację mięśniami odpowiedzialnymi za ruch oczu. Celem operacji jest poprawa równowagi mięśniowej, aby uzyskać prawidłowe ustawienie gałek ocznych i poprawić współpracę między nimi. Procedura operacyjna może różnić się w zależności od rodzaju zeza i stopnia zaawansowania przypadku. Ogólnie rzecz biorąc, operacja zeza może obejmować jedno lub więcej z poniższych zabiegów:
- Resekcja (skrócenie) mięśni: W przypadku, gdy mięsień jest zbyt luźny, lekarz może usunąć fragment mięśnia, a następnie zszyć go z powrotem, aby zwiększyć napięcie i poprawić kontrolę ruchu gałek ocznych.
- Recesja (wydłużenie) mięśni: W przypadku, gdy mięsień jest zbyt napięty, lekarz może przesunąć punkt przyczepu mięśnia dalej od rogówki, co pozwala mięśniowi się rozluźnić i zmniejszyć napięcie.
- Przesunięcie mięśni: W niektórych przypadkach lekarz może zmienić położenie przyczepu mięśnia na gałce ocznej, aby zmienić kierunek, w którym mięsień działa i poprawić ustawienie gałek ocznych.
- Transpozycja mięśni: W rzadkich przypadkach, gdy jeden z mięśni jest bardzo słaby lub niedziałający, lekarz może przenieść przyczep innych, sąsiednich mięśni, aby zastąpić funkcję niewłaściwie działającego mięśnia.
Zabieg operacyjny zeza zwykle wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym u dorosłych i w znieczuleniu ogólnym u dzieci. Po operacji pacjent może odczuwać lekkie do umiarkowanego ból oczu, który zwykle ustępuje w ciągu kilku dni. Lekarz może zalecić stosowanie okularów korekcyjnych, terapii wzrokowej lub innych środków, aby pomóc w utrzymaniu prawidłowego ustawienia gałek ocznych po operacji. Chociaż operacja zeza może przynieść znaczące poprawy w ustawieniu gałek ocznych i jakości widzenia, ważne jest, aby pamiętać, że nie zawsze gwarantuje idealne rezultaty. W niektórych przypadkach może być konieczne przeprowadzenie dodatkowych operacji, aby osiągnąć optymalne wyniki.
Ćwiczenia na zeza: metody wspomagające leczenie
Ćwiczenia na zeza mogą stanowić istotną część leczenia tego zaburzenia widzenia. W połączeniu z innymi formami terapii takimi jak korekta optyczna lub leczenie chirurgiczne, ćwiczenia wzrokowe mogą pomóc w poprawie współpracy między oczami i zmniejszyć objawy zeza. Oto kilka ćwiczeń, które mogą być stosowane w leczeniu zeza:
- Ćwiczenia fiksacji: Ćwiczenia te polegają na skupianiu się na jednym obiekcie, który jest stopniowo przesuwany. Dziecko śledzi obiekt wzrokiem, a terapeuta kontroluje ruchy oczu, aby upewnić się, że oba oczy pracują razem.
- Ćwiczenia konwergencji: Dziecko koncentruje się na obiekcie znajdującym się blisko twarzy i powoli oddala go, zachowując ostrość widzenia. Ćwiczenie to pomaga wzmocnić mięśnie odpowiedzialne za zbieżność oczu.
- Ćwiczenia rozbieżności: Podobne do ćwiczeń konwergencji, ale dziecko skupia się na obiekcie oddalającym się od twarzy. Ćwiczenie to pomaga wzmocnić mięśnie odpowiedzialne za rozbieżność oczu.
- Terapia patchingiem: Dziecko nosi specjalny plaster na zdrowszym oku, co zmusza słabsze oko do pracy i poprawia jego funkcjonowanie. Terapia ta jest szczególnie pomocna w przypadku zeza zbieżnego (ezotropii).
- Terapia penalizacji: Terapia polega na stosowaniu kropli do oczu, które czasowo zniekształcają widzenie w zdrowszym oku, zmuszając słabsze oko do większego wysiłku. Penalizacja może być stosowana zamiast lub razem z terapią patchingiem.
- Trening akomodacji: Ćwiczenia te mają na celu poprawę zdolności oczu do zmiany ostrości widzenia na różnych odległościach. Dziecko skupia się na obiektach umieszczonych w różnych odległościach, aby wzmocnić mięśnie odpowiedzialne za akomodację.
